Από την Ίρις Κρέμερ – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Είναι πολλές φορές, θα λέγαμε, ψυχαναγκαστικό το να μη μπορεί κάποιος να πει ‘όχι’. Ενώ το σκέφτεται, το νιώθει, το θέλει, τελικά η επιλογή του είναι η αντίθετη. Η άρνηση του γίνεται κατάφαση την ώρα που μέσα του νιώθει ότι σκοτώνει τον εαυτό του. Και ναι, τον σκοτώνει. Σκοτώνει ένα κομμάτι της προσωπικότητας του. Ένα κομμάτι του εαυτού του που το αφήνει στο περιθώριο. Και δε μιλάμε για ανθρώπινες σχέσεις κατά τις οποίες και οι δύο μπορεί να υποχωρήσουν στα θέλω τους εξίσου, αλλά για ανθρώπους που ακόμα και σε κάποιον που γνωρίζουν ελάχιστα, “σκύβουν” το κεφάλι και λένε ‘ναι’.
Μαθαίνουμε να λέμε ναι.
Στη ζωή τα πάντα είναι μάθηση. Μαθαίνουμε πράγματα από την παιδική μας ηλικία τα οποία μεταφέρουμε και στην ενήλικη ζωή μας. Οι γονείς μας, ή οι βασικοί μας φροντιστές, όποιοι κι αν είναι αυτοί (π.χ. γιαγιά, παππούς, θεία, θείος, μεγαλύτερα αδέλφια), είναι οι δάσκαλοι της συμπεριφοράς μας και οι άνθρωποι που θα μας αφήσουν ελεύθερους να διαμορφώσουμε την προσωπικότητα μας ή θα μας “κλειδώσουν” στα δικά τους θέλω. Οι δυναμικές μιας οικογένειας μπορούν να φέρουν το παιδί στην κατάσταση είτε λιγότερο, είτε περισσότερο να μάθει να λέει ‘ναι’ σε όλα. Ακόμα και σε αυτά που δεν επιθυμεί στη ζωή του. Η μάθηση γενικεύεται και δε μπορεί εύκολα να φιλτραριστεί. Όταν ένα παιδί έχει μάθει ότι είναι ‘καλό’ και ‘αποδεκτό’ από τους γύρω του μόνο όταν κρατάει ευχαριστημένο τους άλλους, δηλαδή όταν λέει ‘ναι’ σε ότι του ζητάνε ή προτείνουνε, τότε δύσκολα μπορεί να κατανοήσει ότι όταν δε θέλει κάτι μπορεί να πει ‘όχι‘. Οι γονείς που μεγαλώνουν για οποιοδήποτε λόγο το παιδί τους κατά αυτό το τρόπο πρέπει να κατανοήσουν ότι αυτή η συμπεριφορά δε θα περιοριστεί μόνο στο οικογενειακό περιβάλλον αλλά και έξω από αυτό. Δε θα πρέπει λοιπόν να θεωρούν δεδομένο ότι το παιδί τους, σαν παιδί και αργότερα σαν ενήλικας, θα μπορεί να πει ‘όχι’ εκεί που πρέπει ή θέλει να πει όχι σε κάποιον τρίτο. Η μάθηση από την οικογένεια είναι πολύ δυνατή και δύσκολα αμφισβητείται από ένα παιδί, ακόμα και “μεγάλο παιδί”.
Πως μαθαίνουμε να λέμε και όχι;
Στη ζωή μας υπάρχουν κι άλλα σημαντικά πρόσωπα που μέσα από την σχέση μας μαζί τους μπορούν είτε να ενισχύσουν αυτή την μάθηση, είτε να την αποδομήσουν και να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα κακό και μεμπτό στο να λέμε και ‘όχι‘. Αυτοί μπορεί να είναι ένας καλός σύντροφος, ένας/μία καλός/η φίλος/η, που δεν τους ενδιαφέρει μόνο να “βολευτούνε” σε μία σχέση που ο σύντροφος τους ή ο φίλος τους δε θα τους φέρνει αντιρρήσεις, αλλά σε μία ανθρώπινη, όμορφη σχέση όπου θα υπάρχει σεβασμός στις ανάγκες και τις επιθυμίες και των δύο με ειλικρίνεια και χωρίς συμφέρον.
Μια τέτοια σχέση μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ότι η αποδοχή από τους άλλους δεν έρχεται μόνο από την δική μας κατάφαση σε όλα και από μια προσωπική μας εικόνα του ‘τέλειου παιδιού’ που έχει τους πάντες ευχαριστημένους, εκτός φυσικά από τον εαυτό του. Μαθαίνουμε σιγά, σιγά, πολύ δειλά να λέμε ‘όχι‘ και να νιώθουμε καλά και όχι ενοχές.
Όταν δεν υπάρχει στη ζωή μας μια τέτοια σχέση, τότε ή θα περάσει η ζωή μας χωρίς να καταλάβουμε ότι υπάρχει και η επιλογή του ‘όχι‘ και αυτό σε ακραίες καταστάσεις μπορεί να μας οδηγήσει σε καταστροφικές σχέσεις/γάμους και ενδεχομένως στην κατάθλιψη ή σε κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, ή μέσα από αλλεπάλληλες δυσκολίες ίσως μια μέρα “επαναστατήσουμε” μέσα μας και καταλάβουμε ότι δεν πάει άλλο πια! Εκεί η επίσκεψη στον ειδικό ψυχικής υγείας είναι πολύ σημαντική καθώς το άτομο δεν έχει απλά την ανάγκη να μάθει να λέει ‘όχι‘, έχει να απομυθοποιήσει τους ‘δασκάλους του’, δηλαδή την οικογένεια του, να αντιμετωπίσει τον θυμό που του έχει προκληθεί από την καταπίεση αυτή και να μπορέσει να ξαναχτίσει την ζωή του πάνω σε μία νέα ολοκληρωτικά δική του ταυτότητα που θα είναι πιο λειτουργική και όμορφη για τον ίδιο.
Τι μπορώ να κάνω μόνος μου για να πω ‘όχι’;
Αν αναγνωρίζετε το πρόβλημα που σας δημιουργεί αυτός ο ψυχαναγκασμός και έχετε εντοπίσει από που προέρχεται, άρα έχετε ήδη αρχίσει να αποδομείτε αυτή την μάθηση, τότε ξεκινήστε από μικρά πράγματα στην καθημερινότητα σας και από ανθρώπους που δεν έχετε ιδιαίτερους δεσμούς ώστε να προπονηθείτε στην απάντηση ‘όχι’ κάθε φορά που νιώθετε ότι ανεβαίνει στο στόμα σας αλλά δεν την λέτε ποτέ. Δείτε το σαν ένα πείραμα. Σαν μία δοκιμή για να δείτε τι τελικά θα συμβεί στο άκουσμα της λέξης ‘όχι’. Το αποτέλεσμα θα σας εκπλήξει!
