Από την Ίριδα Κρέμερ – Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Ένας τοξικός άνθρωπος μπορεί αναμφισβήτητα να επιβαρύνει πολύ τη ζωή σου και την καθημερινότητα σου. Πολλοί θεραπευόμενοι συχνά με ρωτούν πως πρέπει να αντιμετωπίσουν έναν άνθρωπο που για εκείνους λειτουργεί τοξικά. Φυσικά η πρώτη απάντηση είναι να τους απομακρύνουν από την ζωή τους ή να απομακρυνθούν οι ίδιοι. Τι γίνεται όμως όταν οι τοξικοί άνθρωποι της ζωής σου είναι οι ίδιοι σου οι γονείς;
Η σχέση μεταξύ γονιών-παιδιών αλλάζει μέσα στο χρόνο από την γέννηση του παιδιού έως την ενηλικίωση του και τα πρώτα χρόνια της νεαρής ενήλικης ζωής. Κάθε ηλικιακή φάση είναι διαφορετική και μεγαλώνοντας ένα παιδί είναι σωστό να έχει περισσότερες ελευθερίες και ανεξαρτησία κινήσεων ώστε να μπορέσει να εξελιχθεί σε έναν ισορροπημένο και αυτόνομο ενήλικα. Μετά τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής η σχέση γονιού–παιδιού εξελίσσεται σε μία ενήλικη σχέση. Πολλές φορές είτε για τους γονείς, είτε για το παιδί, είτε και για τους δύο, το να «κοπεί ο ομφάλιος λώρος» δεν είναι εύκολο. Η περίπτωση όμως ενός τοξικού γονέα δεν έγκειται μόνο στο αν δε μπορεί να ξεπεράσει τον έντονο πατρικό ή μητρικό ρόλο και να αποδεχθεί το «άδειασμα της φωλιάς» και το ότι το παιδί άνοιξε τα φτερά του και παίρνει τις δικιές του αποφάσεις ή/και επιλέγει να φύγει από το σπίτι, αλλά σχετίζεται περισσότερο με τη στάση που κρατά απέναντι στο παιδί του και πόσο πιστεύει στον ενήλικα πλέον γιο ή κόρη και υποστηρίζει τις κινήσεις του.
Ένας τοξικός γονιός δεν αποκτά αυτή την «ιδιότητα» όταν το παιδί του ενηλικιώνεται, αλλά από την μέρα που γεννιέται. Κατά το μεγάλωμα του παιδιού του μπορεί να φανεί υπερπροστατευτικός και φοβικός σε σχέση με το παιδί του, όμως πολύ σύντομα στην εφηβεία θα αρχίσει να μοιάζει ελεγκτικός και με ανάγκη για δίχως όρια εξουσία πάνω στο παιδί του. Ο τρόπος που εκείνος θέλει το παιδί του να λειτουργεί και να άγεται επισκιάζει κάθε προσωπικότητα του παιδιού, ενώ λόγω της έντονης προσωπικότητας και της δυναμικότητα του κανείς από το υπόλοιπο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον δε μοιάζει δυνατός να τον αποτρέψει και μοιραία όλοι «υποτάσσονται» στη πορεία που θα χαράξει εκείνος. Για πολλά παιδιά η συνειδητοποίηση αυτής της τοξικής συμπεριφοράς του γονιού έρχεται όταν έχουν ήδη περάσει τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής ή και ακόμα παρακάτω χρονικά, όταν έχουν ήδη δημιουργήσει την δική τους οικογένεια.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός τοξικού γονέα;
Ένας τοξικός άνθρωπος έχει πάντα το χαρακτηριστικό ότι επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία μας άρα και την αυτοδιάθεση μας. Έτσι λοιπόν και ένας τοξικός γονιός μοιάζει να δημιουργεί ένα κλίμα αρνητισμού το οποίο αποτελείται από μόνιμα παράπονα και δυσαρέσκεια προς το παιδί του. Δεν αναγνωρίζει τίποτα θετικό στο παιδί του, σπάνια έως και καθόλου δεν το επιβραβεύει και πολλές φορές μπορεί να υπάρξει έντονη, αρνητικά φορτισμένη, σύγκριση με κάποιο άτομο του περιβάλλοντος ή κάποιο αδελφό/αδελφή, ενώ θεωρεί ότι πρέπει να ορίζει και να ελέγχει την κάθε κίνηση του παιδιού του σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Πολύ συχνά δε, ο όποιος εκνευρισμός ή ένταση βρίσκει το παιδί εύκολη λεία στην οποία μπορεί να ξεσπάσει. Το παιδί μοιραία νιώθει χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, καθώς αισθάνεται ότι δεν έχει τον χώρο αλλά και την γνώση και εμπειρία να εκφέρει την γνώμη του, νιώθει έντονη αμφισβήτηση των δυνατοτήτων του σε όλες τις πτυχές της ζωής του, δυσκολεύεται να χτίσει ερωτικές σχέσεις καθώς η αυτοεικόνα του είναι τόσο χαμηλή που αμφισβητεί και την εξωτερική του εμφάνιση αλλά και την δυνατότητα σαν προσωπικότητα να γοητεύσει έναν άλλο άνθρωπο, ενώ παράλληλα παραμένει προσκολλημένο στον γονιό καθώς αισθάνεται μόνιμα ενοχικά και ότι πρέπει να καταφέρει να κάνει το «σωστό» ώστε να πάρει την επιβράβευση και να νιώσει κάποια αναγνώριση.
Πως πρέπει να διαχειριστεί το παιδί-ενήλικας αυτή την σχέση;
Τις περισσότερες φορές η σχέση αυτή δημιουργεί εξάρτηση. Καθώς το παιδί νιώθει ότι η αξία του σαν άνθρωπος είναι χαμηλή έως και μηδενική, παραμένει κοντά στον γονιό καθώς αισθάνεται ότι κανείς άλλος δεν θα τον κρατήσει κοντά του όπως ο γονιός του. Ο τοξικός γονέας καλλιεργεί αυτή την εξάρτηση και ενώ από τη μία απορρίπτει το παιδί, από την άλλη θέλει να τον έχει υπό τον πλήρη έλεγχο του.
Το πρώτο βήμα λοιπόν είναι η απόσταση. Αν το παιδί-ενήλικας έχει την δυνατότητα να απομακρυνθεί από την οικογενειακή εστία, τότε αυτό είναι ένα καλό πρώτο βήμα που θα δώσει και στις δύο μεριές να καταλάβουν ότι η σχέση είναι ενήλικη και ότι ο καθένας πρέπει να αποφασίζει για τον εαυτό του. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε το παιδί πρέπει να αρχίζει σιγά σιγά και ξεκάθαρα να βάζει όρια. Αυτό σημαίνει ότι αρχίζει και διεκδικεί τον χώρο του μέσα σε αυτή την συγκατοίκηση με τους γονείς. Είναι σημαντικό να αρχίσει να μιλά για τα συναισθήματα του, να τα εκφράζει και να ζητά πράγματα που θέλει. Επίσης, εξίσου σημαντικό είναι το να μάθει το παιδί να λέει ‘όχι’ στο καθετί που προσπαθεί να του επιβάλλει ο γονιός. Η απάντηση ‘όχι’ μπορεί να ακούγεται τρομακτική και ό,τι θα ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων, όμως τις περισσότερες φορές το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίθετο. Όταν λέμε ‘όχι’ τραβάμε ένα όριο, μια γραμμή που δείχνουμε μέχρι που μπορεί ό άλλος να μας πλησιάσει και να μας επηρεάσει. Όσο σκύβουμε το κεφάλι σε οποιαδήποτε επιβολή ενός τοξικού ανθρώπου, τόσο εκείνος νιώθει ότι κερδίζει έδαφος, άρα την επόμενη φορά μπορεί να ζητήσει περισσότερα.
Η ψυχική ενδυνάμωση από φίλος ή άλλους συγγενείς είναι πολύ σημαντική, γι’ αυτό και είναι σημαντικό το παιδί-ενήλικας να έχει ένα καλό δίκτυο ανθρώπων υποστηρικτών. Εξίσου σημαντική και η συμβολή του ειδικού ψυχικής υγείας που θα βοηθήσει το άτομο να επαναπροσδιορίσει μέσα του με το σωστή δομή την ενήλικη σχέση με τον γονιό του.
